Toksyczny ojciec alkoholik – jak wpływa na rozwój dziecka?

5 grudnia 2024

W okresie dzieciństwa i dojrzewania maluch jest jak gąbka – wchłonie wszystko, co widzi i słyszy wokół siebie – wartości, normy moralne, wzorce zachowań i to wszystko wchodzi w jego umysł niemal automatycznie, kształtując jego postrzeganie świat oraz samego siebie.

A gdzie znajduje się najbliższe otoczenie takiego dziecka, gdzie najczęściej przebywa? – wiadome jest że np. uczęszcza ono do szkoły, ale najbliższe i najważniejsze dla niego podczas dorastania środowisko to jego własny dom.

Dom to miejsce, w którym dziecko uczy się podstawowych zasad funkcjonowania między innymi ludźmi. Wzorce jakie panują w rodzinie kształtują jego całą osobowość i wpływają na sposób, w jaki patrzy na świat, jak odbiera innych ludzi i jak rozumie relacje między sobą a innymi. To tutaj zaobserwuje ono i nauczy się najważniejszych czynników takich jak:

– postrzeganie ról rodzinnych – np. kto za co odpowiada i jak wygląda wzajemne wsparcie między bliskimi

– relacje międzyludzkie – np. jak powinno się traktować osoby które się kocha

– rozwiązywanie problemów – np. czy w sytuacjach trudnych rodzice między sobą rozmawiają na spokojnie, czy może kłócą się i między nimi dochodzi do agresji, przemocy względem siebie nawzajem a może też wyżywają się na samym niewinnym niczemu dziecku

Ale co się dzieje, gdy w tym domowym, bezpiecznym środowisku dochodzi do jakiejś dysfunkcji? Gdy na przykład 1 z rodziców – najczęściej ojciec, postrzegany jako „głowa rodziny” – zmaga się z alkoholizmem? Wtedy rodzinny fundament zaczyna się kruszyć, a chaos który ogarnia dom wpływa negatywnie na wszystkich członków tej rodziny.

Alkoholizm w rodzinie – początek dysfunkcji

Alkoholizm ojca, który stereotypowo postrzegany jest jako najważniejsza, sprawująca nad innymi członkami rodziny tzw. ‘górę’ -osoba, wprowadza głęboką dysfunkcje w życie rodzinne.

Zamiast pełnić rolę opiekuna i wzoru do naśladowania, ojciec uzależniony staje się źródłem napięć, nieprzewidywalnych zachowań i chaosu emocjonalnego. Życie rodzinne, które powinno dawać poczucie bezpieczeństwa, stabilizacji i przede wszystkim miłości wokół -zmienia się w miejsce pełne strachu, gniewu, smutku i nienawiści.

Dzieci w takim środowisku bardzo szybko zaczynają rozumieć, że na toksycznego ojca alkoholika nie ma co liczyć. Jego zachowanie jest nieprzewidywalne – jednego dnia może być ciepły i troskliwy, a następnego agresywny i apatyczny. Brak konsekwencji w jego działaniach podważa zaufanie dziecka, które zamiast czuć się kochane i akceptowane, zaczyna czuć się zaniedbane i odrzucone.

Dziecko, które dorasta w domu z problemem alkoholowym, staje się świadkiem zachowań, które powinny być wyjątkiem, a nie normą – Regularne konflikty, przemoc, niekontrolowane wybuchy złości czy zaniedbania emocjonalne tworzą w jego psychice niezdrowe wzorce do naśladowania które później go kształcą.

Zamiast obserwować zdrową komunikację i współpracę między rodzicami, dziecko uczy się, że konflikty rozwiązuje się agresją lub ucieczką od problemów.

Często w takich rodzinach dochodzi również do odwrócenia ról. Dziecko, które powinno być pod opieką dorosłych, nagle zaczyna przejmować obowiązki emocjonalne lub fizyczne. Może czuć się odpowiedzialne za uspokajanie kłótni między rodzicami, opiekę nad rodzeństwem czy nawet za próbę „naprawy” ojca który pije.

Taka sytuacja nie tylko odbiera mu dzieciństwo, ale także obciąża psychikę, prowadząc do problemów emocjonalnych i społecznych w dorosłym życiu.

Przyszły charakter dziecka które doświadczyło alkoholizmu w rodzinie

Dziecko które przeszło przez tak trudne ‘dzieciństwo’ reaguje różnie – bo tak samo jak każdy z nas, ma inny charakter. Cechy które wpływają na określnie któregoś z tych ‘typów osobowości’ – to choćby wrażliwość, relacje z innymi członkami w rodzinie, relacje z rówieśnikami no i ogólne doświadczenia których doznało.

Tutaj są typy osobowości na podstawie badań różnych specjalistów takich jak np. Claudia Black bądź Sharon Wegscheider-Cruse.

Bohater rodziny:
Jest to dziecko, które stara się wziąć na siebie odpowiedzialność za całą rodzinę. Jest perfekcjonistą, próbuje chronić rodzeństwo lub matkę przed toksycznym ojcem alkoholikiem. Zewnętrznie wydaje się silne – ale wewnątrz zmaga się z poczuciem ogromnego obciążenia i do tego samotności.

Kozioł ofiarny:
Jest to dziecko, które swoją złość i frustrację wyraża przez bunt lub idiotyczne, także zwracające na siebie uwagę zachowania (jak np. ucieczki z domu, pobicie się z kimś, kradzież itp.). Często obwiniane jest za trudności w domu gdy w rzeczywistości odzwierciedla tylko chaos, jaki panuje w rodzinie.

Dziecko niewidzialne:
Jest to dziecko, które stara się unikać konfliktów, wycofuje się z życia rodzinnego, aby nie być obciążeniem dla rodziny. Często jest zaniedbywane emocjonalnie, przez co w dorosłym życiu ma trudności z np. budowaniem bliższych relacji.

Maskotka rodziny:
Jest to dziecko, które próbuje rozładować napięcia w domu humorem czy żartami – często ignorując swoje własne emocje. Stara się być takim domowym „dowcipnisiem” czyli po prostu osobą, która rozwesela innych aby zapomnieć o problemach w domu choćby na chwile.

Skutki alkoholizmu w dorosłym życiu

Przyjęte w dzieciństwie role mogą pomóc dziecku przetrwać trudności w domu na chwile ale ich skutki zazwyczaj utrzymują się także w dorosłym życiu. Dzieci z rodzin alkoholowych często zmagają się z niskim poczuciem własnej wartości, lękiem przed odrzuceniem, problemami z wyrażaniem własnych emocji i trudnościami w relacjach. Ich dorosłe życie ciągle przypomina im o głębokich niewyleczonych ranach z ich przeszłości.

Zrozumienie takich mechanizmów może być pierwszym krokiem do pomocy takim osobom w uwolnieniu się od wpływu trudnego dzieciństwa i zbudowania zdrowszego życia emocjonalnego.

Jeśli jesteś kimś kto osobiście się zmaga z problemami z powodu alkoholizmu w rodzinie i potrzebujesz pomocy – bądź chcesz komuś pomóc, nie bój się poprosić o pomoc.

Fundacje pomagające:

1. Fundacja „Powrót z U”